Biblia jest Słowem Bożym skierowanym do ludu Bożego za pośrednictwem autorów wywodzących się z Izraela. Księgi Starego Testamentu i Nowego Testamentu powstawały od XII - X wieku przed, do końca I wieku po narodzeniu Jezusa Chrystusa. Chrześcijaństwo przejęło Stary Testament bez jakichkolwiek zastrzeżeń, gdyż zarówno Jezus, jak i apostołowie powoływali się na jego treść, jako na miarodajny autorytet.

Ten sam Boży autorytet przysługuje Nowemu Testamentowi, gdyż zawiera on słowa Jezusa Chrystusa i apostołów i stanowi dopełnienie dziejów zbawienia, których początek dało wybranie przez Boga jednego narodu i zawarcie z nim przymierza. Jak napisał Paweł w II Liście do Tymoteusza (3,16-17): "Całe Pismo przez Boga jest natchnione i pożyteczne do nauki, do wykrywania błędów, do poprawy, do wychowania w sprawiedliwości, aby człowiek Boży był doskonały, do wszelkiego dzieła przygotowany".

Psalmy przed Ewangelią

Pierwsze polskie przekazy Biblii pojawiły się dopiero w połowie XVI wieku. Wyjątkiem były Psalmy, które Kinga, żona Bolesława Wstydliwego, już w XIII wieku kazała przetłumaczyć dla klasztoru klarysek w Nowym Sączu. Odpisy Psalmów rozpowszechniły się. Później Mikołaj Rej napisał w latach 1545-1552 ich wolną parafrazę pt.: "Psałterz Dawidów". Psalmy wierszem w przekładzie Jakuba Lubelczyka wyszły w 1558 r., a w najdoskonalszej oprawie poetyckiej Jana Kochanowskiego w 1579 r.

Z przekładami i wydaniem Ewangelii w XV wieku były związane duże kłopoty, gdyż duchowieństwo katolickie prowadziło dochodzenia przeciw tłumaczom, obawiając się rozszerzenia husytyzmu. Wyszło wtedy jakieś - nieznane nam dzisiaj - wydanie, ale nie zachowało się, a wiemy o nim tylko z prowadzonego śledztwa.

Pismo Święte we fragmentach

W pierwszej połowie XV wieku ks. Jędrzej z Jaszowic, kapelan królowej Zofii - wdowy po Władysławie Jagielle, przetłumaczył z czeskiego Biblię. Egzemplarz jej znajduje się w Sarospatak  na Węgrzech. Ukazały się także drukiem pojedyncze księgi, ale tylko Starego Testamentu, co wywołało atak szlachty, już wtedy będącej pod wpływem Reformacji, na duchowieństwo, że "księża nam Pisma Świętego bronią".

Dopiero, gdy nauki Reformacji objęły większą część Królestwa Polskiego, pilnym problemem stało się przetłumaczenie i wydanie całości ksiąg Starego i Nowego Testamentu. Ewangelie przetłumaczył Stanisław Murzynowski, a wydał w 1551 i 1552 roku w Królewcu luteranin Jan Seklucjan. Pierwsze, niezbyt udane pod względem językowym, wydanie Biblii przetłumaczone przez katolickiego księdza Jana Leopolitę wyszło w 1561 roku.

Ewangelicka Biblia

Ewangelicki synod małopolski we Włodzisławiu w 1557 r. wybrał komisję, która miała się zająć wydaniem całej Biblii. Weszli do niej fundatorzy: Stanisław Szafraniec, Stanisław Lasocki, Baltazar Łukowski, Kacper Smolik, Zygmunt Myszkowski i Ludwik Just Decjusz. Synod w Pińczowie w 1559 r. wyznaczył tłumaczy: rektora szkoły pińczowskiej - Grzegorza Orszackiego oraz nauczycieli tej szkoły, Francuzów - Piotra Statoriusza i Jana Tenandiusza. Do 1560 r. przetłumaczono tylko Pięcioksiąg Mojżesza. Nieporozumienia z G. Orszackim spowodowały jego odejście. Wtedy do Francuzów dołączyli: wielicki bakałarz Grzegorz, Józef Lubelczyk, Szymon Zacjusz, Jerzy Szoman, Jerzy Trzecieski, Marcin Krowicki i Grzegorz Paweł. Do dnia swej śmierci (8 stycznia 1560 r.) czynny udział w tłumaczeniu brał słynny działacz reformacyjny Jan Łaski. W maju 1560 r. na następnym synodzie w Pińczowie, Andrzej Trzecielski oświadczył w imieniu księcia Mikołaja Radziwiłła, że wojewoda wileński poniesie wszystkie wydatki związane z tłumaczeniem i wydaniem Biblii.

Biblia ta, zwana od nazwiska fundatora Radziwiłłowską lub od miejsca wydania Brzeską, wyszła z drukarni 5 września 1563 roku. Dedykowana została przez Mikołaja Radziwiłła królowi Zygmuntowi Augustowi. Biblia jest napisana przepięknym językiem polskim, "czystością przytem języka odznaczająca się" - co zauważa nawet zacięty wróg Reformacji ks. Julian Bukowiński w swych "Dziejach Reformacji w Polsce" wydanych w Krakowie w 1886 roku. Niestety syn fundatora, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł zwany Sierotką, przeszedłszy na katolicyzm, wykupił dużą ilość jej egzemplarzy za ogromną sumę 5000 czerwonych złotych i na rynku wileńskim spalił.

Następne przekłady

Jezuita ks. Jakub Wujek także przełożył na język polski całość Biblii, z której Nowy Testament wydano w 1593, a Stary w 1599 roku. W XVI wieku ukazały się jeszcze przekłady dokonane przez arian. Marcin Czechowiec przełożył Nowy Testament, który dwukrotnie wydano w Krakowie w 1577 i 1594 roku, a Szymon Budny w latach 1570-1572 wydał w Nieświeżu oryginalny przekład całej Biblii (tzw. Biblia Nieświeska). Według znawców raziła ona hebraizmami, zdradzając sympatię autora do judaizmu. W roku 1581, nie bez wpływu wydań protestanckich, wyszła tzw. Biblia Ostrogska - pierwsze na Słowiańszczyźnie tłumaczenie wykonane dla Kościoła Prawosławnego.

Drugie tłumaczenie Biblii Kościołów ewangelickich ukazało się drukiem 18 listopada 1632 r. (tzw. 

Biblia Gdańska), jako dzieło Daniela Mikołajewskiego superintendenta Kościoła Ewangelicko-Reformowanego i Jana Turnowskiego seniora braci czeskich. Edycje jej ukazywały się do naszych czasów. W sprawie tego wydania też zapadł wyrok zagłady, ale panującej kontrreformacji, był już nie do wykonania, ze względu na masowe nakłady dokonywane w kraju i za granicą.

Biblia w podziemiu
31 grudnia 1622 roku papież Grzegorz XV zakazał katolikom czytania Biblii. Prymas zabronił w Rzeczypospolitej jej rozpowszechniania, a synod katolicki w Warszawie w 1634 r. oświadczył, iż zasada dozwalająca każdemu chrześcijaninowi dowolnego badania Pisma Świętego zaprowadzona została przez samego szatana. Wyrok warszawskiego synodu zatwierdził papież.
W XVII wieku na niektórych ziemiach Rzeczypospolitej Biblia została zepchnięta do podziemia. Była zawzięcie tropiona, odbierana ewangelickim rodzinom i niszczona. Na Śląsku, pod panowaniem Habsburgów odbierano kościoły i szkoły ewangelickie, zakazano nabożeństw ewangelickich i tropiono księży. Nabożeństwa odbywały się sporadycznie w lasach, a często w dziuplach drzew chowano najdroższy skarb: Biblie, postylle i kancjonały. Tylko na terenach Polski (mówiąc o granicach dzisiejszych) zachodniej i północnej, gdzie panowali władcy ewangeliccy, sytuacja była diametralnie inna. Biblie i książki religijne w języku polskim rozchodziły się tam bez przeszkód. Drukarnie w Brzegu, Wschowej albo Halle i Lipsku dostarczały ich wystarczającą ilość.

Towarzystwa biblijne

Wiek osiemnasty, wiek oświecenia, przerwał pasmo prześladowań kontrreformacji. Odradzają się parafie ewangelickie, buduje się kościoły i szkoły. Wzrasta zapotrzebowanie na Biblię. Z drugiej strony na świecie rozwija się misja wewnętrzna i zagraniczna, która potrzebuje olbrzymiej ilości Biblii i traktatów religijnych. Zaspokojenie tych potrzeb wymaga powołania specjalistycznych organizacji. Powstają towarzystwa biblijne. Najaktywniejsze z nich - Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, drukujące Biblię w wielu językach świata, powstało 9 marca 1804 roku. W 1816 roku w Królestwie Polskim powołano do życia Polskie Towarzystwo Biblijne. Biblia od tej chwili mogła trafiać do każdego domu, w którym byli chętni, by ją wziąć do ręki i korzystać z tego źródła Bożego Słowa, a było ich coraz więcej.

Po zniszczeniach II wojny światowej Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, mimo różnych ograniczeń, rozprowadziło w Polsce setki tysięcy Biblii, względnie Nowych Testamentów i pojedynczych Ewangelii. Dzięki niemu Biblie w językach rosyjskim i ukraińskim mogły być przemycane do ZSRR, gdzie przyczyniły się do przebudzenia religijnego w wielu miejscowościach.

Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne wspierało też tłumaczenia Biblii na język polski. W 1964 roku ukazały się w nowym tłumaczeniu cztery Ewangelie. W dwa lata później, z okazji tysiąclecia Polski i 150-lecia Towarzystwa Biblijnego w Polsce wydano Nowy Testament. Dzieło tłumaczenia całej Biblii ukończono w 1975 roku. Bardzo szybko przystąpiono do kolejnej wersji tłumaczenia. W 1978 roku ukazały się cztery Ewangelie w tzw. dynamicznym tłumaczeniu. Cały Nowy Testament w tej formie ukazał się w 1991 roku.

Dnia 24 listopada 1992 roku utworzono Towarzystwo Biblijne w Polsce, które jest kontynuacją i następcą prawnym Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego działającego w Polsce.

HENRYK DOMINIK
Przedruk z dwutygodnika ewangelickiego "Zwiastun" nr 10/95 - za zgodą Redakcji.

Copyright © Słowo i Życie 1999